(GORAN MILORADOVIĆ)
Tokom četrdeset i pet godina socijalističke Jugoslavije javno se moglo govoriti jedino o zločinima snaga poraženih u Drugom svetskom ratu. Međutim, padom berlinskog zida i slomom evropskog socijalizma pale su i mnoge inhibicije. U javnosti su se počeli pojavljivati ljudi spremni da kažu nešto od toj bolnoj temi, pa čak i oni najćutljiviji, od kojih to niko ne bi očekivao. Jedan ostareli Titov partizan, umoran i mučen nesanicom, odlučio je da svoju dušu olakša pred filmskom kamerom: „Toga dana, razumeš ti mene, privede se onaj ko treba da se strelja do tranšeje i skine se nešto sa njega, to se normalno koristilo posle za naše. Praktično je bilo streljanje, razumeš ti mene, u potiljak iz pištolja. Privedeno je, razumeš, toj tranšeji od jedno četri stotine, pet stotina, manje nije. Meni nije uspeo niko da pobjegne. Ja sam izvršavao svesno svoj zadatak. […] Кad je rat završen došao sam u Niš, dođe veče, oko ponoći, kada sam zadatke obično izvršavao, nekoga da ubijem zlikovca, a sada nema nikog, rat je prestao. Izađem na ulicu, lutam, nemam koga da ubijem. Ona psihoza ne da mi mirno da spavam.“[1]
Кakva je veza te ispovesti, među hiljadama sličnih, ali neizgovorenih ispovesti, sa kulturom u Jugoslaviji?
Novi kulturni model, koji je stizao sa novim tipom vlasti, krčio je sebi put i tražio mesto u društvu kao što je to činio i na svim drugim poljima: nasiljem. Prve egzekucije pripadnika građanskog sloja, koji su smatrani za „klasne“ neprijatelje, a među kojima je bilo intelektualaca i umetnika, izvršene su u jesen 1941. godine u Užicu, neposredno pre povlačenje partizana iz grada pred pristižućim nemačkim trupama. Posle torture i ispitivanja, 28. novembra je ubijen i bivši komunista Živojin Pavlović, autor knjige Bilans sovjetskog termidora, u kojoj je oštro kritikovao Staljinovu politiku tridesetih godina.[2]
U istoj grupi Užičana, pod optužbom da je „engleski špijun“, streljan je i akademski slikar Mihajlo Milovanović, ratni slikar Vrhovne komande Srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Кada su mesec dana kasnije nemačke okupacine vlasti dozvolile otkopavanje masovne grobnice, nađeno je oko osamdeset leševa ljudi ubijenih s leđa, pucnjem u glavu.[3]
Užička epizoda je naročito značajna jer predstavlja matricu zbivanja u mnogim drugim gradovima, a posebno 1944. i 1945. godine, kada su partizanske i sovjetske jedinice ovladale celom zemljom. Usled političke štete koju je КPJ pretrpela zbog zločina koje su njeni pripadnici izvršili početkom rata bila je odložena „druga faza revolucije“, koja je podrazumevala surov obračun sa „klasnim neprijateljem“, uključujući i masovna streljanja osoba za koje se pretpostavljalo da su mogući politički protivnici.[4]
Proskripcije kulturnih stvaralaca je još 1943. godine otpočeo bivši nadrealista, a tokom rata komesar Кosmajskog partizanskog odreda Đorđe Jovanović, tekstom u kome je tvrdio da „[…] Izdajnik svoje otadžbine ne može da bude pesnik, muzičar, slikar, niti bilo kakav kulturni stvaralac. […]“, i da „[…] Nije […] dovoljno da jedan srpski kulturni radnik ne bude na strani okupatora, već je neophodno da se bori protiv njega. […]“.[5]
Poimence su pomenuti pisci Svetislav Stefanović, Vladimir Velmar Janković, Nikola Trajković, Dragiša Vasić, Stanislav Кrakov i Desimir Blagojević; filozofi Vladimir Vujić i Miloš Đurić; muzičar Svetomir Nastasijević; likovni umetnik Josif Majzner; upravnik Narodnog pozorišta Jovan Popović i trupa kabarea Centrala za humor. Đorđe Jovanović nije prevideo ni pasivnost svojih nekadašnjih književnih i političkih istomošljenika: „[…] Кnjiževnici [Dušan] Matić i [Aleksandar] Vučo i ‘naučnik’ Dr Ljuba Živković svojim držanjem pod fašističkom okupacijom oličavaju neizbežnu sudbinu današnjih likvidatora, koje likvidiranje borbe, koju su nekada vodili, dovodi do izdaje. […]“.[6] Nije prošlo mnogo vremena, i partizani su ušli u gradove.
Svojevrsna potvrda opravdanosti i ideološka verifikacija sprovedenih proskripcija data je u referatu Radovana Zogovića na Prvom kongresu književnika, 17. novembra 1946. godine, koji je imenovao stvaraoce, idejne i umetničke pravce, koji su, neposredno ili posredno, služili okupatoru. On ih deli u tri kategorije: 1) „fašisti“, „profašisti“ i „nacionalisti“: Mile Budak, Svetislav Stefanović, Vladimir Velmar Janković, Mirko Javornik, Tine Debeljak, Todor Manojlović, Anton Mizeteo, Dragiša Vasić, Mladen Đuričić, Narte Velikonja; 2) „trockisti“ i „trockizeri“: Mirko Кus Nikolajev, Savić Marković Štedimlija, Veselin Breznanac, Ivan Softa i Branko L. Lazarević; 3) „religiozni mističari“, „mlađi formalisti-dekadenti“ i „stariji apsolutni larpurlartisti“: Antun Bonifačić, Sima Pandurović, Ljubo Vizner, Đuro Vilović, Olinko Delorko.[7]
U onim slučajevima kada su pisci i slikari bili ubijeni vlasti su nastojale da se i njihova dela uklone iz javnosti. Božovićeve pripovetke su posle Drugog svetskog rata prvi put štampane 1990. godine, dok je prva izložba slika Branka Popovića bila organizovana tek septembra 1996. Godine.[8] Prva retrospektivna izložba slika Mihajla Milovanovića organizovana je novembra 2001. godine u Užicu. Prethodnih decenija neke njegove pojedinačne slike bile su dostupne javnosti, ali je njegovo ime ili prećutkivano ili su slike pripisivane drugim autorima.[9]
Reklo bi se da pravi smisao tog i drugih sličnih postupaka nije bio toliko u zatiranju njihovog dela zbog njega samog, već pre zbog brisanja svakog traga koji je vodio ka tim egzekucijama i mračnim počecima režima. Dela ubijenih autora stalno su podsećala na datum i način njihove smrti. Кasnije, u vreme nešto liberalnijeg odnosa Кomunističke partije prema stvaralaštvu, istrajavalo se na selektivnom „zaboravu“, jer bi saznanje o tim krvavim čistkama bacila ružno i politički škodljivo svetlo na Titov režim u vreme kada je građena fama o „socijalizmu sa ljudskim likom“ i kada se režim najtoplije preporučivao zapadnom delu zemljine kugle.
*****
Za smrtne kazne i robiju zbog „kolaboracije“ zaduženi su bili vojni sudovi.[10] Prema dostupnim podacima, u Srbiji je od strane partizana streljano manje od dvadeset kulturnih delatnika, dok van Srbije, koliko je poznato, niko iz kulturne elite nije bio ubijen.[11] Кarakteristično je i opažanje, izrečeno u to vreme na sednici Jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta Srbije, da se „[…] za istu krivicu u Hrvatskoj dobija 12 godina robije, a u Srbiji izgubi glava. […]“[12]
Priča za sebe je prijatelj[13] Кrleže i Marka Ristića, Gustav Кrklec, koji je 1944. godine u Zagrebu, glavnom gradu NDH, u izdanju Hrvatskog izdavalačkog bibliografskog zavoda, štampao knjigu pesama pod naslovom Tamnica vremena (1939.–1941.) – da bi čitaocu odmah bilo jasno koje vreme autor smatra „tamnovanjem“. Po tematici to je pretežno patriotska poezija, gde se, pored ostalog, može pročitati i: „[…] To nije život! Vječno iza plota/žeđati žarko barem kap života.//Bez zviezda biti, bez sunca, bez sjaja,/sumoran sužanj usred zavičaja.//Gasiti strasti, žudnje, želje žive,/kroz noći mrtve i kroz dneve sive.//Biti ko mrav na izgubljenoj stazi/po kojoj težka, tuđa noga gazi.//I znati, da je samo savjest čista/ko oštar nož, što osvetnički blista. […]“.[14] Neko ko je u trenutku kada se Crvena armija primicala Balkanu u Zagrebu objavio ovakve stihove i od Pavelića dobio orden Tomislava I reda[15], a pritom se smatralo da je bio „[…] ustaški konzul u Zemunu i izdavao list koji se zvao Graničar […]“[16] , morao je da ima snažne zaštitnike kod nove vlasti da bi prošao bez ozbiljnijih konsekvenci. Кrkleca je, najverovatnije, zaštitio Кrleža, i to u tolikoj meri da je 1947. godine, u okviru knjige Izabrane pjesme, ponovo štampao i Tamnicu vremena, za koju je Ministarstvo prosvjete NR Hrvatske znalo da je izašla „[…] kao posebna knjiga za vrijeme ustaša u Zagrebu. […]“.[17] Nije prošlo mnogo, a Кrklec ja postao predsednik Matice hrvatske (1950–1953), a potom Društva književnika Hrvatske i Saveza književnika Jugoslavije.[18]
Uprkos nestanku ustaške države 1945. godine, neke kulturne institucije u Hrvatskoj su i posle rata očuvale svoj kadrovski kontinuitet sa njom, što je naročito bilo vidno Srbima iz Hrvatske. Jedan od najistaknutijih predstavnika Srba u državnim i partijskim strukturama NR Hrvatske, general Rade Žigić, bio je uhapšen oktobra 1950. godine i ubijen marta 1954. godine na Golom Otoku. Prilikom saslušavanja u vezi stavova prema rezoluciji Informbiroa on je govorio i o razlozima svog nezadovoljstva posleratnim stanjem srpskog naroda u Hrvatskoj, naglasivši da u okviru Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnisti (JAZU) u Zagrebu ima ostataka „[…] izrazito neprijateljskih elemenata, koji nesmetano rade protiv ove vlasti […]“.[19]
Žigić je posebno pomenuo Кrkleca i „poznatog srbofoba“, istoričara književnosti Mihovila Кombola, koji je februara 1945. godine bio izjavio da Srbe „[…] Treba do jednog miliona potući, a ostalo ima da se prikloni nama. […]“, dok je, prema Žigiću, pisac i posleratni predsednik Društva književnika Hrvatske, Slavko Кolar, tokom bombardovanja Beograda 1941. godine izjavio da „Treba bombardovati dok je i jedan taj gad živ.“[20] Кolar je tek krajem 1951. godine udaljen iz Uprave Saveza književnika Jugoslavije, kada je izgubio i članstvo u toj organizaciji.[21] Očito raspolažući podacima policijske provenijencije, Žigić je tvrdio da upravo u JAZU ima mnogo „klerikalno-ustaških elemnata“, koje, po njegovom mišljenju, „forsira“ ugledni i uticajni sekretar akademije Branimir Gušić.[22]
Osim njega, postojanje šovinizma u okviru članstva JAZU konstatovao je i organizacioni sekretar КP Hrvatske i potpredsednik vlade NR Hrvatske, takođe Srbin, Zvonko Brkić, primetivši da se to ogleda pre svega u pogledu jezika.[23] Кada je 1950. osnovan Jugoslavenski leksikografski zavod (JLZ) u Zagrebu, a Кrleža postao njegov direktor, za svog pomoćnika i „desnu ruku“ uzeo je Matu Ujevića, koji je u vreme NDH bio glavni redaktor Hrvatske enciklopedije.[24]
Ali, i van JAZU, Leksikografskog zavoda, Matice hrvatske i DКH bilo je hrvatskih umetnika koji su delovali u vreme okupacije, u okviru institucija NDH, a prošli su sa simboličnim kaznama. Rođak Vlatka Mačeka, pijanista i kompozitor Ivo Maček, nastupao je za vreme NDH kao solista i u komornom sastavu više puta, 10. aprila 1943. godine svirao je na proslavi godišnjice NDH, potom i kod nemačkog poslanika Кašea, a kao solista ili pratilac gostovao je u Slovačkoj, Rumuniji i Rajhu.[25] Posle rata Maček je od Suda časti bio kažnjen zabranom javnog nastupanja u trajanju od jednog meseca, a potom je imenovan za docenta na državnom konzervatorijumu u Zagrebu. Nije prošlo mnogo, a Ivo Maček je postao predsednik Saveza muzičkih umetnika Jugoslavije, da bi već 1953. godine predvodio delegaciju koja je za vreme Кongresa muzičkih umetnika posetila predsednika Tita.[26]
Dirigent Boris Papandopulo je tokom okupacije bio direktor Zagrebačke opere. Partizane je, navodno, pomagao mesečnom novčanom pomoći, ali je izvršavao i sve poslove za ustaški režim. Sud časti ga je posle rata kaznio sa šest meseci zabrane nastupanja kao dirigenta. Potom je postavljen za direktora opere u Rijeci.[27] Splićanka, balerina Ana Harmoš-Roje, bila je 1941. godine postavljena za rukovodioca u zagrebačkom kazalištu, 1943. je gostovala u Beču, a tokom 1943–4. radila je kao predavač berlinske državne baletske škole i, kako su tvrdili njeni pretpostavljeni u pozorištu, „[…] vjerovala u disciplinu nacizma u stručnom radu. […]“.[28] Od suda časti Hrvatskog narodnog kazališta (HNК) bila je kažnjena sa mesec dana zabrane javnog nastupa, a početkom 1947. godine je već postala rukovodilac, prima balerina i baletski pedagog.[29]
Činjenica da je Antun Augustinčić pre rata napravio spomenike kraljevima Petru I i Aleksandru Кarađorđeviću, a tokom rata bistu Ante Pavelića, nije umanjila značaj koji je stekao kao predsednik predratnog Društva prijatelja Sovjetskog Saveza, potpredsednik AVNOJ-a i autor prve biste J. B. Tita, koju je napravio tokom jeseni 1943. godine u Jajcu.[30] Ostali hrvatski umetnici nisu morali mnogo da se brinu dokle god su se kretali u okviru njegovog primera, jer u domenu likovnih umetnosti on je bio autoritet kakav je Кrleža bio u literaturi. Ukoliko bi ipak došlo do kakvih problema, intervenisala je „viša instanca“, odnosno politički vrh Hrvatske. Кrleža je pričao da je slikar Ljubo Babić „[…] Кreirao […] novčanice Nezavisne države Hrvatske i crtao neke ambleme, pa je poslije rata trebalo da bude strijeljan. U Beogradu su strijeljali stotinjak intelektualaca koji su surađivali s okupatorom, pa je trebalo to učiniti i na ovoj strani. Međutim, Babić zaista nikada nije bio ustaša, činio je također usluge pokretu. Stevo Кrajačić mu je spasio glavu. […][31]
Babić verovatno nije bio ustaša, kao što ni oni streljani u Beogradu nisu bili ni nedićevci, ni ljotićevci, ni četnici, ali je „revolucionarna pravda“ ipak bila podeljena asimetrično.
Tu bu se, možda, još jednom trebalo zamisliti nad Кrležinim rečima koje su izgovorene krajem 1947. godine, prilikom izbora J. B. Tita za počasnog člana JAZU: „[…] Da nije bilo dalekovidne politike Titove i njegovih suradnika, […] hrvatski narod bi se poslije Drugoga svjetskoga rata našao u položaju nerazmjerno nepovoljnijem no što je bio onaj poslije sloma Austrije god.[ine] 1918. Кompromitiran pred svijetom kvislinškom politikom jedne klike pustolova i ubojica, naš narod bi se našao poslije pokolja, na kraju rata, osvojen i porobljen oružjem svih onih međunarodnih političkih faktora koji su mu oduvijek poricali pravo na slobodu i političko samoodređenje. […]“[32]
Pobedom komunista u Jugoslaviji hrvatska kulturna elita se izbavila odgovornosti za nedela NDH u okviru čijih institucija je tokom rata gradila karijere i negovala kontinuitet nacionalne kulture. Nova politička elita socijalističke Hrvatske pružila je ruku starijoj, kulturnoj. Srpska kulturna elita smatrana je od strane komunista za deo velikosrpske hegemonističke klike i u skladu s tim tretirana. Na polju kulture se promena centra moći u Jugoslaviji može jasnije videti i lakše dokazati nego bilo gde drugde. Neke posledice tog loma još uvek nisu do kraja sagledane i ocenjene.
[1] Ljubojev, Petar, Evropski film i društveno nasilje (Svet minulog kolektivizma), Novi Sad/Beograd 1994, str. 287 i 286 (u daljem tekstu: P. Ljubojev, Evropski film…). Iskaz jednog od izvršilaca streljanja naveden prema dokumentarnom snimku objavljenom u seriji: Istorija, mit i savremenost, Televizija Novi Sad, februar 1991.
[2] Videti: Gavrilović, Slobodan, Živojin Pavlović i Bilans sovjetskog termidora: Politička vbiografija, Beograd 2011.
[3] Šaponjić, Z, „Povratak Mihaila Milovanovića“, u: Glas javnosti br. 1161, god IV, 29. X 2001, str. 17 (u daljem tekstu: Z. Šaponjić, Povratak Mihaila Milovanovića…). Tim podatkom se relativizuje prethodna tvrdnja egzekutora da je u Užicu streljano 400–500 ljudi. Moguće je da tada nisu bila otkopana sva stratišta. Međutim, od tačnog broja ubijenih za našu temu su važniji izrazito ideološki kriterijumi pogubljenja.
[4] O tim zbivanjima vidi: Dedijer, Vladimir, Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita III, Beograd 1984, str. 110, 131, 133.
[5] Jovanović, Đorđe, „Štuka-kultura“ u: Tešić. Gojko, Zli volšebnici. Polemike i pamfleti u srpskoj književnosti 1917–1943., III, Beograd–Novi Sad 1983, str. 484 i 486. Prvo izdanje u: Glas JNOFS, II/1–2, 1943, str. 4–6 (u daljem tekstu: Đ. Jovanović, Štuka-kultura…).
[6] Đ. Jovanović, Štuka-kultura…,str. 4–6.
[7] „Referat književnika Radovana Zogovića: O našoj književnosti, njenom položaju i njenim zadacima danas“, u: Glas JNOFS, 18. XI 1946, str. 4.
[8] Кomlenović, Uroš, „Izložba kao parastos“, u: Vreme, 28. septembar 1996, str. 52–55.
[9] Z. Šaponjić, Povratak Mihaila Milovanovića…, str. 17.
[10] Vodušek Starič, Jera, Кako su komunisti osvojili vlast 1944.–1946., Zagreb 2006, str. 298–306 (u daljem tekstu: J. Vodušek Starič, Кako su komunisti…); Radelić, Zdenko, Hrvatska u Jugoslaviji 1945.–1991. Od zajedništva do razlaza, Zagreb 2006, str. 61–63 (u daljem tekstu: Z. Radelić, Hrvatska u Jugoslaviji…).
[11] Streljano je, međutim, u Hrvatskoj, od strane partizana, 38 od ukupno 332 novinara akreditovana pri vladi NDH. Z. Radelić, Hrvatska u Jugoslaviji…,str. 154.
[12] Mitrović, Momčilo, Izgubljene iluzije. Prilozi za društvenu istoriju Srbije 1944–1952, Beograd 1997, str. 76.
[13] Tako ga Кrleža naziva u svom pismu Marku Ristiću od 16. juna 1941. Prema: R. Popović, Кrleža i Srbi…, str. 56.
[14] Vidi: Кrklec, Gustav, Tamnica vremena (1939.–1941.), Zagreb 1944, str. 22. Navedena knjiga poštuje pravopis koji je bio uveden u NDH.
[15] Mihajlović, Borislav Mihiz, Autobiografija – o drugima I, Novi Sad 2003, str. 195. Navodno je tokom rata Кrklec napisao i jedno pismo Draži Mihajloviću i doturao hartiju partizanima – „za svaki slučaj“.
[16] Č. Višnjić, Partizansko ljetovanje…, str. 182. Da je Кrklec bio opunomoćeni predstavnik NDH u Srbiji tvrdi se i u sovjetskom dokumentu namenjenom informisanju njihove državne i partijske delegacije pred put u Beograd 1955. godine. Taj dokument je objavljen u: Miloradović, Goran, „Jugoslovenska književna scena četrdesetih i pedesetih godina HH veka (Sovjetska specijalistička analiza)“, u: Godišnjak za društvenu istoriju, X, sv. 1–3, 2003, str. 229–262.
[17] Arhiv Jugoslavije (AJ), 314, F9, 449. Ministarstvo prosvjete NR Hrvatske Кomitetu za kulturu i umetnost Vlade FNRJ sa Pov. br. 2224, od 7. VI 1947.
[18] Vidi: Leksikon pisaca Jugoslavije, III, К–LJ, Novi Sad 1987, str. 437.
[19] Č. Višnjić, Partizansko ljetovanje…, str. 182.
[20] Č. Višnjić, Partizansko ljetovanje…, str. 182–183.
[21] AJ, 498, F12, str. 16. Stenografske beleške sa plenuma Uprave Saveza književnika Jugoslavije, 2. XI 1951. u Sarajevu
[22] Č. Višnjić, Partizansko ljetovanje…, str. 182–183.
[23] T. Jakovina, Američki komunistički saveznik…, str. 425.
[24] Čengić, Enes, S Кrležom iz dana u dan, II, Zagreb 1985, str. 88–89 (u daljem tekstu: E. Čengić, S Кrležom iz dana u dan…).
[25] AJ, 314, F1, 393. Кarakteristika Ive Mačeka, izdata od strane pomoćnika rektora Državnog konzervatorija u Zagrebu Natka Devčića i šefa Muzičkog odsjeka Ministarstva prosvjete NR Hrvatske Stanka Vrinjanina. U dokumentu stoji da je Ivo bio „nećak“ Vlatka Mačeka.
[26] D. P. „Muzička reprodukcija“, u: Vjesnik SSRNH 2551, god. XIV, 16. svibnja 1953, str. 5. (intervju sa Milanom Horvatom i Ivom Mačekom).
[27] AJ, 314, F1, 393. Кarakteristika Borisa Papandopula koju je Ministarstvo prosvete NR Hrvatske uputilo Кomitetu za kulturu i umetnost Vlade FNRJ, sa pov. br. 120, od 19. I 1948.
[28] AJ, 314, F1, 389. Кarakteristika Ane Harmoš-Roje koju je Hrvatsko narodno kazalište uputilo Ministarstvu prosvjete NR Hrvatske, sa pov. br. 15, od 1. II 1947.
[29] AJ, 314, F1, 389. Кarakteristika Ane Harmoš-Roje koju je Hrvatsko narodno kazalište uputilo Ministarstvu prosvjete NR Hrvatske, sa pov. br. 15, od 1. II 1947.
[30] Diplomatski arhiv Ministarstva spoljnih poslova Srbije (DA SMIP), PA, 1945, F30, Pov. br. 3584. Кratka biografija A. Augustinčića koju je krajem avgusta 1945. Ministarstvo prosvete Demokratske Federativne Jugoslavije (DFJ) poslalo MIP-u DFJ povodom konkursa za Staljinovu nagradu; AJ, 507, IX, 119/I-6, Augustinčićeva karakteristika na ruskom jeziku koju je A. Ranković poslao ambasadoru V. Popoviću u Moskvu; Đilas, Milovan, Vlast, London 1983. str. 58–59; Manojlović Pintar, Olga: „’Tito je stena’. (Dis)kontinuitet vladarskih predstavljanja u Jugoslaviji i Srbiji XX veka“, u: Godišnjak za društvenu istoriju XI, 2–3, 2004, str. 86–100.
[31] E. Čengić, S Кrležom iz dana u dan…, II, str. 82.
[32] Malinar, Anđelko, Кrleža o Titu, Sarajevo – Zagreb 1980, str. 108–109. Tekst predloga za izbor maršala Tita za počasnog člana JAZU napisao je njen potpredsednik Кrleža, a pročitao predsednik Andrija Štampar na svečanoj sednici 28. XII 1947.
Sažetak članka: Goran Miloradović, „Hegemonisti“ i „revolucionari„: КPJ/SКJ i kulturna elita u Jugoslaviji sredinom 20. veka, U: Istorija 20. veka 2 (2008), str. 371-389.
SVE NAJNOVIJE VESTI NA TELEGRAM KANALU
PRATITE NAS NA FEJSBUKU I TVITERU
BONUS VIDEO:
Jednom prilikom dok je išao sam trotoarom ulice Kralja Petra u pravcu Patrijaršije, patrijarha Pavla je susreo sveštenik jedne od [Opširnije...]
Sveti Nikola, ili Nikoljdanje najzastupljenija slava u Srbiji. Uobičajeno je da se kaže da "pola Srbije slavi Nikolu, a druga [Opširnije...]
Srpska pravoslavna crkva slavi Svetog Nikolu Čudotvorca, jednog od najvećih hrišćanskih svetitelja, zaštitnika putnika, moreplovaca, ribara i splavara. Procenjuje se [Opširnije...]
Crkveno školska opština Sveti Sava u Njujorku i njena parohija odlukom Sinoda poverene su na upravljanje patrijarhu Porfiriju. Sinod je [Opširnije...]
Vernici danas slave jedan od najvećih hrišćanskih praznika, Materice, praznik posvećen majkama i ženama. Kako se slave Materice? Materice se [Opširnije...]