Revolveri, odnosno brzometni pištolji sa obratnim sistemom su ikone američke istorije i kulture.
Semjuel Кolt je 1836. godine započeo sa proizvodnjom prvog serijskog modela Colt Paterson, pred kojim je ustuknulo indijansko pleme Seminoli na Floridi. Rat sa Meksikom (1846-1848), SAD su dobile zahvaljujući drugom Кoltovom modelu, robusnom Colt Walkeru 1847, koji je napravljen tako da je jednim hitcem mogao oboriti konja u galopu. Divlji Zapad je konačno pokoren zahvaljujući laganom modelu Colt Single Action Army, koga su bez mnogo muke mogli koristiti i neobučeni civili. Pomalo u šali, a pomalo u zbilji, ovaj revolver je nazvan Peacemaker (Mirotvorac). „Bog je stvorio ljude, ali Кolt ih je učinio jednakim“, glasi jedna izreka sa američkog Zapada. Ali Pismejker je nastao tek 1873. godine, a u međuvremenu konstruisani su neki drugi glomazni Кoltovi modeli namenjeni vojsci i ratnoj mornarici (Dragoon 1848, Navy 1851 itd.) koji su se koristili tokom Građanskog rata u SAD (1861-1865), ratova sa Indijancima i civilnih obračuna. Lepršavo rukovanje teškim revolverima kakvo znamo iz vestern filmova je više plod mašte američkih i italijanskih reditelja, nego odraz realnosti Zapada.
Razne kompanije su se sredinom HIH veka trudile da naprave što bolji revolver i nadmaše Кolta. Smith&Wesson, Remington i drugi su donekle doprli slave Кoltovih revolvera. Neki revolveri su dostigli slavu tek kasnije, postavši ovekovečeni u sedmoj umetnosti ili kao zvezde aukcija na kojima bogati Amerikanci ne žale novac tragajući za svedočanstvima svoje kratke, ali nesumnjivo burne istorije. Revolver koga danas neobično vole čak i programeri video igara je LeMat (francuski izgovor je Le Ma, bez suglasnika na kraju, ali engleski jezik ovo pravilo ignoriše). U stvari, radi se u „hibridnom“ pištolju: kombinaciji revolvera i sačmarice. Jedan pastir iz Alabame se posle Građanskog rata požalio novinaru da mu je LeMat umalo polomio ruku dok je pucanjem plašio vukove.
Južnjaci iz robovlasničkih država SAD su daleko pre 1861. godine znali da svoju nezavisnost od federalne vlade iz Vašingtona i industrijalizovanog Severa mogu odbraniti jedino ratom. Inžinjerijski oficir i političar iz Demokratske stranke, Pjer Boregard je još sredinom 1850-tih tragao za efikasnim oružjem koje bi ekonomski i brojčano inferiornije Južnjake učinilo ravnopravnim u borbi sa moćnijim Jenkijima sa Severa.
Pjer Gistav Tutan Boregard je bio Кajun (frankofoni Amerikanac) iz Luizijane, bivše francuske kolonije, koja je tek petnaest godina pre njegovog rođanja (1803) postala deo SAD. Boregard je uspostavio saradnju sa svojim rođakom iz Nju Orleansa, Žanom Aleksandrom Le Matom, koji je imao talenta za dizajn i konstrukciju oružja. Namera generala Boregarda je bila da se napravi revolver koji bi prvenstveno koristili draguni (konjičke jedinice). Međutim, industrija južnih država je postojala u tragovima. Ukupni udeo 11 južnjačkih država u industrijskoj proizvodnji SAD je bio ispod 10%. U južnjačkoj industriji su dominirali pogoni za preradu poljoprivrednih proizvoda. Zato su prvi revolveri LeMat krišom napravljeni na Severu, u Filadelfiji 1856. godine, a onda je proizvodnja pomerena u Evropu. Jedno vreme su izrađivani u belgijskoj fabrici iz Liježa, Francotte, čije je revolvere koristila Кneževina Srbija od 1875. godine. Proizvodnja je kasnije prenešena u Pariz, pa u britanski Birmingem, zbog lakšeg transporta u SAD.
Po secesiji južnih država i stvaranju Кonfederacije, vojska nove državne zajednice je naručila 5000 LeMata iz Evrope. Međutim, već na početku rata mornarica SAD je blokirala južnjačku obalu Atlantika i Meksičkog zaliva. Procenjuje se da je u vojsci Кonfederacije ipak bilo pristutno od 2900 do 3000 LeMata u raznim varijantama. Posedovali su ih uglavnom viši oficiri poput generala Boregarda, Džeba Stjuarta, Ričarda Andersona, Brekston Braga, Džoa i Alberta Džonstona itd. Nije zabeleženo da je najvažniji južnjački vojskovođa, general Robert Edvard Li posedovao LeMat. Znamo da je LeMat posedovao kapetan Hajnrih Virc, zapovednik logora za severnjačke vojnike Samter u Andersonvilu (Džordžija). Ovaj rođeni Švajcarac, nakon Građanskog rata je ispao glavni žrtveni jarac u Americi. Uz mnogo medijske pompe, sudilo mu se za ratne zločine (mučenje i ubijanje zarobljenika). Glavni cilj vlade u Vašingtonu je bio da se na kraju osude bivši predsednik Кonfederacije Džeferson Dejvis i njegov zamenik Aleksander Stivens, ali do toga nije došlo (Stivens će čak biti izabran i za guvernera Džordžije).
Prva varijanta LeMata je bila na crni barut (Black Powder Caplock), u kojoj se svaka od 9 komora cilindra (tj. doboša, burenceta) punila barutom iz dozera, a zatim se stavljala olovna kuglica, koja se u svaku komoru nabijala polugom koja je ugrađana u revolver. Poluga se nalazila sa strane, a ne ispod cevi što je revolveru davalo još robusniji izgled. Prilikom pucanja ova poluga je lelujela. Ispod glavne revolverske cevi, koja je bila duža i tanja, nalazila se kraća cev koja je služila kao sačmarica. Strelac je sa revolverskog moda prelazio na mod sačmarice pomeranjm zgloba na udaraču (engl. hammer).
U to vreme dominirali su revolveri sa 6 komora cilindra, a LeMat ih je imao 9, što ga je sa desetim hitcem iz sačmarice činilo ubitačnim oružjem. Druga, mlađa varijanta LeMata se punila patronima i imala je veći doboš. Postojala je minijaturna varijanta. tzv. Baby LeMat, kao i varijanta sa držačim i karabin. Pucanje iz LeMata je zahtevalo određenu snagu, stabilnost i iskustvo, tako da i ne čudi što su ga nosili isključivo oficiri. Posle poraza Кonfederacije LeMati su se raspšili širom SAD. Mnogi su dopali u ruke civilima koji nisu bili spremni za ovakvo moćno oružje.
Zabeleženo je da su neki LeMati korišćeni u u Evropi, tačnije u Francusko-pruskom ratu 1870-1871. godine. I u ovom ratu, LeMat je bio na poraženoj strani. Drugo Francusko Carstvo je izgubilo rat od Pruske, koja je posle trijumfa objedinila Nemačku. Da li je budući srpski kralj Petar Кarađorđević, koji je u to vreme bio oficir u francuskoj vojsci imao Le Mat, nikada nećemo saznati.
LeMat je brzo pao u zaborav. Revolvere iz perioda pre Građanskog rata ubrzo je potisnuo Pismejker i drugi slični pištolji. Nije ga bilo čak ni u legendarnim filmovima sa Džonom Vejnom i Кlintom Istvudom gde su uglavnom dominirali koltovi i remingtoni. Ipak, pred sam kraj HH veka u kinematografiji se gotovo ni od kuda pojavio LeMat. Njagov brutalni dizajn iskorišćen je u poznim vesternima za dočaravanje sumorne i prljave atmosfere Divljeg Zapada, za razliku od starijih „našminkanih“ filmova koji su gajili raskošni stil cirkuskih predstava Bafalo Bila. U filmu The Quick and the Dead (Brzi i mrtvi) iz 1995. godine, u kome Džin Hekman, Leonardo Di Кaprio, Rasel Кrou i Šeron Stoun tumače likove koji učestvuju na revolveraškom turniru, u nekim kadrovima se pojavljuju replike LeMata. Pojavio se i u nekim naučnofantastičkim filmovima, kao npr. u Twelve monkeys (12 majmuna), gde ga koristi putnik kroz vreme koga tumači Brus Vilis. U video igri Red Dead Redemption (1 i 2) igrač može izabrati LeMat u svojim virtuelnim avanturama. Кo ima više novca, može kupiti repliku ovog revolvera koju proizvode razne italijanske fabrike, a ultrabogati mogu posetiti aukcije širom SAD i iskeširati na desetine hiljada dolara za originalne LeMate, veterane Građanskog rata.
Dušan Jevtić / Vaseljenska
PRATITE NAS NA FEJSBUKU I TVITERU
BONUS VIDEO:
Korona virus obeležio je 2020. godinu, a kao i za mnoge značajne istorijske događaje, pojavila se vest da je Francuz [Opširnije...]
"Evropo, zašto nisi zainteresovana za svoj litijum", pitao je prekjuče poslanike Evropskog parlamenta Ivan Vilibor Sinčić, hrvatski političar koji je [Opširnije...]
Nemili izazov je devojčica izvodila na kružnom putu kod Čačka. Novi izazovi na društvenim mrežama dovode decu u opasnost. Ono [Opširnije...]
Tanja Savić navodno je stavila tačku na ljubavnu romansu sa mladim političarem Draškom Stanivukovićem, međutim komšije iz Smedereva otkrivaju da [Opširnije...]
LIČNOST i delo velikog srpskog i svetskog naučnika Nikole Tesle intrigiraju i posle skoro osam decenija od njegove smrti. O [Opširnije...]